nr 3(11)/2000

POLACY W AUSTRII

Emigracja Polaków do Austrii sięga drugiej połowy XIX wieku, czyli okresu zaborów. Nasi rodacy osiągnęli w tamtym czasie znaczną pozycję w stolicy cesarstwa austro-węgierskiego. Urząd kanclerza pełnili Alfred hr. Potocki (1870-1871) i Kazimierz hr. Badeni (1895-1897), stanowiska ministrów piastowali np. Agenor Gołuchowski senior – spraw wewnętrznych, Agenor Gołuchowski junior – spraw zagranicznych, a Kazimierz Chłędowski, Wojciech dzieduszycki i Juliusz Twardowski – ministra dla Galicji. Duże znaczenie miała działalność parlamentarna Franciszka Smolki, w latach 1881-1893 prezydenta Izby Poselskiej austriackiej Rady Państwa. W historii parlamentu austriackiego na trwałe zapisało się liczne grono posłów z Galicji i Śląska Cieszyńskiego. W Wiedniu bywali bądź tworzyli sławni Polacy – Józef Maksymilian Ossoliński, Fryderyk Chopin, Maria Konopnicka, Henryk Sienkiewicz, Artur Grottger, Wojciech Kossak, Ignacy Paderewski, Jan Kiepura.

W 1801 r. podjęto starania o stworzenie w stolicy polskiego duszpasterstwa – książę Stanisław Poniatowski, Kazimierz Rzewuski i Antoni Lanckoroński skierowali do cesarza Franciszka II podanie z prośbą o ustanowienie duszpasterstwa obrządku łacińskiego w języku polskim. Pierwszym polskim kapelanem został o. Amancjusz Riemer, bernardyn z Przeworska. Pełnił on tę funkcję przez 25 lat – ale nie postarał się o nastepcę. W latach 1829-1835 polskie kazania głosili księża i klerycy studiujący na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wiedeńskiego. Przełom nastąpił w 1841 r., gdy decyzją cesarza Ferdynanda wprowadzono na stałe polskie duszpasterstwo w Wiedniu. Nabożeństwa odprawiano w najstarszej świątyni stolicy p.w. św. Ruprechta. Dopiero od 1897 r. Polacy maja własny kościół przy Rennwegu, a od 1906 r. kaplicą Sobieskiego, urządzoną przez naszych rodaków w kościele św. Józefa na Kahlenbergu, , opiekuja się polscy ojcowie zmartwychwstańcy.

W 1864 r. powstała pierwsza polska organizacja – studenckie „Ognisko”. Potem, w 1879, charytatywne Przytulisko Polskie, w 1884 – szkoła polska, w 1899 – Stowarzyszenie Chrześcijańskich Robotników i Robotnic „Ojczyzna” oraz dwie najbardziej wpływowe i znane organizacje –powstałe w 1887 r. Towarzystwo „Biblioteka Polska” oraz działająca od 1894 r. „Strzecha”, pierwotnie Polskie Stowarzyszenie, a dziś Związek Polaków. W 1908 r. Polonia kupiła ze swych składek budynek przy Boerhavegasse 25, w III dzielnicy Wiednia, który został nazwany Domem Polskim i w którym obecnie mają swe lokale organizacje polonijne.

Na początku XX wieku liczba Polaków w Austrii znacznie wzrosła i w 1914 r. w samym tylko Wiedniu sięgnęła około 50 tysięcy. Po zakończeniu I wojny światowej wielu z nich wróciło do niepodległej już ojczyzny, ale w Austrii nadal funkcjonowały polskie organizacje, działały szkoła i biblioteka, rozwinęło się harcerstwo. W czasie drugiej z wojen światowych znalazły się tam tysiące robotników przymusowych i więźniów obozów koncentracyjnych. W Mauthausen i jego filiach zamordowano ponad 60 tysięcy obywateli polskich – była to blisko połowa wszystkich ofiar obozu. We włączonej do III Rzeszy Austrii zakazano jakiejkolwiek polskiej działalności,a nawet używania języka polskiego. Rok 1945 zastał w tym kraju, szczególnie w zachodnich strefach okupacyjnych, około 100 tysięcy Polaków. Stąd kilka następnych lat stanowiło okres niezwykłej polskiej aktywności – wychodziły liczne czasopisma, działało kilkudziesięciu polskich księży i setki harcerzy, uczniów polskich szkół liczyło się w tysiące. Jednak do 1950 r. większość naszych rodaków wyemigrowała dalej lub wróciła do kraju. Pod koniec lat sześćdziesiątych w Austrii żyło ich już tylko około 6 tysięcy. Ponowna fala emigracji ekonomicznej i politycznej z Polski zaczęła wzrastać w 1968 r., a wprowadzony w 1981 r. stan wojenny zastał w Austrii ponad 30 tysięcy Polaków.

Polonia, zasilona dużą liczbą emigrantów, wśród których byli działacze „Solidarności”, zatroskana trudną sytuacją polityczną w Kraju i wsparta duchowo wizytą Ojca Świętego Jana Pawła II w 1983 r., zaktywizowała swą działalność. Na terenie całego kraju powstało wiele nowych organizacji i punktów duszpasterskich.

Obecnie w Austrii żyje około 40 tysięcy Polaków, z czego większość w Wiedniu i jego okolicach. Są także duże środowiska w Linzu, Grazu, Wiener Neustadt, Salzburgu, Innsbrucku, Klagenfurcie i Bregencji. W Wiedniu działa Szkoła Polska im. Jana III Sobieskiego, a języka polskiego można się także uczyć w kilkunastu szkołach austriackich. Działają polskie kluby, biblioteki, wideoteki, księgarnie, restauracje, sklepy, a także coraz więcej polskich i polsko-austriackich firm. Żyje też i pracuje wielu absolwentów polskich wyższych uczelni, artystów i cenionych fachowców różnych zawodów, w tym blisko 300 lekarzy, tyluż księży oraz wiele setek inżynierów, techników i pielęgniarek. Miejscem spotkań Polaków pozostaje kościół przy Rennwegu, do którego co niedzielę przybywa około 6 tysięcy wiernych, z przyległym Centrum Duszpasterskim „Emaus”, podobnie jak blisko 20 ośrodków duszpasterskich we wszystkich rejonach Austrii. Co roku we wrześniu organizowane są Dni Polskie. W całym kraju działa ponad 30 organizacji polonijnych, z których większość jest zrzeszona w powstałym w 1993 r. Forum Polonii – Wspólnocie Polskich Organizacji w Austrii.

(IBP)