Każda społeczność etniczna jako zjawisko ekologiczne oraz społeczno-kulturalne w historycznym dla niej czasie i przestrzeni tworzy swój etnotop. Przedstawia on sobą konglomerat duchowych i przyrodniczych źródeł funkcjonowania społeczności etnicznej. Źródłami duchowymi są tradycje, obyczaje, wartości moralne, estetyczne, religijne oraz inne; w całości swej składają się one na indywidualne oblicze etnosu (ludu). Na źródła przyrodnicze składają się: położenie geograficzne, krajobraz, specyficzna flora i fauna, zasoby naturalne /.../ czyli wszystko to, co jest konkretne i materialne, na podstawie czego realizuje się społeczność etniczna jako zbiorowa jednostka ludzkości.

Jeśli etnotop będziemy pojmować w ten sposób, to środowisko (oikos) nie jest czymś zewnętrznym względem społeczności etnicznej, lecz staje się jego istotnym komponentem. Przecież w etnotopie oikos ulega duchowemu ubogaceniu się. Na pierwszy rzut oka powstaje paradoksalna sytuacja, lecz w istocie jest ona naturalna, gdy wartości duchowe materializują się, a materialne – się uduchowiają, tj. gdy oikos przyjmuje na siebie cechy indywidualne funkcjonowania etnosu i tym samym staje się najistotniejszym momentem funkcjonowania społeczności etnicznej. /.../

Ekologiczny sposób gospodarowania w społeczności etnicznej nie jest, oczywiście, tak rygorystyczny, jak w populacji zwierząt, gdzie o samym sposobie gospodarowania możemy mówić wyłącznie jako o możliwości zapewnienia środków do życia. Program ten w społeczności etnicznej może zostać przekształcony przez elementy poziomu społeczno-kulturowego: kodowanie, przechowanie oraz przekazywanie informacji odbywa się w nim nie tylko w postaci materialnej, ale i duchowej, dzięki czemu wolność wyboru oraz świadomość celu stały się rzeczywistością, to znaczy, że nauczanie osobnika już przestało być określane wyłącznie przez parametry ekologiczne, lecz wyszło poza ich granice i przekształciło się w naukę i twórczość. Wszystkie elementy gospodarowania pod wieloma względami utraciły swoją pierwotną funkcję wymiany materii i energii społeczności etnicznej ze środowiskiem naturalnym. Uzyskały zaś czysto ludzki wymiar w postaci różnych społecznych i duchowych wartości: etnicznych, estetycznych, religijnych, prawnych itd. Możemy odnieść wrażenie, że sposób gospodarowania, prowadzony przez społeczność etniczną, uwarunkowany jest wyłącznie czynnikami społeczno-kulturowymi. Ale to tylko pozory. Można przytoczyć mnóstwo przykładów świadczących o tym, że ekologiczne właściwości etnosu wywierają znaczny wpływ na sposób gospodarowania, a tym samym i na etnotop oraz funkcjonowanie etnosu w całości. /.../

Różnica między społecznością etniczną a społeczeństwem polega na zróżnicowaniu w sposobach gospodarowania. Na poziomie społeczności etnicznej bytowanie funkcjonuje /.../ za pośrednictwem sposobu gospodarowania. Sposób gospodarowania na poziomie społeczeństwa przekształca się w taką samą abstrakcję, jaką jest i samo społeczeństwo w odniesieniu do społeczności etnicznej, tj. wyraża on stosunek ludzi do środków produkcji, w procesie produkcji, w podziale i konsumpcji produktów pracy itd. Z żywego indywidualnego sposobu funkcjonowania społeczności przeistacza się on w regułę funkcjonowania bardziej lub mniej wspólną dla większości społeczności etnicznych, które, z zasady, znajdują się na tym samym stopniu swojego rozwoju. /.../

Innymi słowy, kiedy mówimy o sposobie gospodarowania jako regule, to mamy na uwadze podstawę rozwoju całej ludzkości /.../, dlatego też społeczności z ich indywidualną specyfiką są eliminowane. Jeśli zaś mówimy o sposobie gospodarowania jako o realnym, żywym procesie, to na odwrót: w polu widzenia znajduje się funkcjonowanie konkretnych społeczności etnicznych, a nas interesuje już nie tylko to, co wspólne w ich sposobach gospodarowania, lecz także to, co odrębne, specyficzne. Lecz tylko w konkretnej sytuacji i „naród” i „ludność” i „społeczeństwo” przybierają realność fizyczną, ponieważ jak się okazuje, składają się  one z realnych społeczności etnicznych – tych zbiorowych jednostek ludzkości, które tylko w takiej postaci stanowią rzeczywisty podmiot historii.

Ta okoliczność ma bardzo istotne znaczenie podczas analizy problematyki ekologicznej. W tej sytuacji możliwe są dwa podejścia: ekologia na poziomie społeczeństwa oraz ekologia na poziomie społeczności etnicznej. W pierwszym przypadku mówi się o takich wypracowanych twierdzeniach, które dla człowieka ekumeny (części kuli ziemskiej zamieszkałej przez ludzi), tj. dla człowieka w ogóle, rozpatrywane są jako prawdziwe. W większości swojej takimi są teorie filozoficzne i religijne. W drugim przypadku kładzie się nacisk na analizę sytuacji ekologicznej w funkcjonowaniu poszczególnych narodów. Tym w zasadzie zajmują się etnografowie i ekosocjologowie. Nie sposób nie zauważyć, że przy pierwszym podejściu ekumena staje się taką samą abstrakcją, jak i społeczeństwo, ponieważ nie rozpatrujemy jej w realnie widzialnej i namacalnej postaci – postaci etnotopów. Przy drugim podejściu, niestety, często bywa dopuszczony opis czysto empiryczny, wskutek czego etnotop mechanicznie rozkłada się.

Pomimo to ekologia etnotopów jest widziana obecnie jako najbardziej perspektywiczna, gdyż (naturalnie pod warunkiem, że zostanie wykorzystane wszystko najcenniejsze, co zostało dokonane w ekologii ekumeny) pozwala ona na maksymalne uwzględnianie odrębności społeczności etnicznych, tj. na wzięcie pod uwagę wartości przyrodniczych i duchowych w tej niepowtarzalnej jedności, w jakiej realnie istnieją one w każdym konkretnym etnotopie. A zatem, tylko tą drogą – drogą badania funkcjonowania społeczności etnicznych – ekologia będzie w stanie sprzyjać fizycznemu oraz duchowemu zachowaniu (przetrwaniu) człowieka.

Semion D. Szasz & Fiodor G. Siluk

(artykuł pochodzi z pracy zbiorowej „Religia a ruchy ekofilozoficzne. Materiały II Olsztyńskiego Sympozjum  Ekologicznego Olsztyn – Waszeta, 19-21 IX 1995 r.” pod red. Jana Dębowskiego /Wydawnictwo WSP, Olsztyn 1996/. Skróty pochodzą od red. „ZaKORZENIEnia”)